Fińska deklaracja na rzecz otwartej nauki

Społeczność naukowa w Finlandii sformułowała deklarację na rzecz otwartej nauki, której celem jest promocja otwartości jako podstawowej wartości nauki. Deklaracja kreśli wizję, w której otwarta nauka nierozłącznie związana jest z codzienną pracą naukowców, wspierając jednocześnie efektywność oraz jakość badań naukowych. W dokumencie wskazano 4 strategiczne obszary działań, które wymagają opracowania odpowiednich polityk:

• kształtowanie kultury otwartej nauki w każdej sferze, także w procesie ewaluacji jakości badań naukowych,
• zapewnienie otwartego dostępu do publikacji naukowych,
• zapewnienie otwartego dostępu do danych badawczych i metod naukowych,
• rozwijanie otwartej edukacji i otwartych zasobów edukacyjnych.

Dokument jest wynikiem wspólnej pracy członków fińskiej społeczności naukowej. Po publicznych konsultacjach jego treść została zatwierdzona przez krajową grupę ds. otwartej nauki. „Przyjmując deklarację na rzecz otwartej nauki i badań, członkowie fińskiej społeczności naukowej zobowiązują się do promowania wspólnych celów w ich organizacjach oraz do udziału w krajowych działaniach na rzecz otwartej nauki koordynowanych przez Federację Fińskich Towarzystw Naukowych (TSV)” - czytamy w deklaracji (s. 29). Działalność Federacji opiera się na silnej współpracy między wszystkimi członkami społeczności naukowej: badaczami i pracownikami administracyjnymi uczelni i instytutów naukowych, bibliotekami, instytucjami finansującymi badania naukowe, towarzystwami naukowymi, wydawnictwami, akademiami oraz rządem. 

Szczegóły

Utworzono: 2020-01-13

Natalia Gruenpeter

W jakim stopniu czasopisma spełniają wymogi Planu S?

Pod koniec listopada 2019 roku ukazał się raport „Open access potential and uptake in the context of Plan S - a partial gap analysis” przygotowany na zlecenie Koalicji S. Jego autorzy, Bianca Kramer i Jeroen Bosman, piszą: „Analiza zaprezentowana w raporcie, przeprowadzona przez Bibliotekę Uniwersytetu w Utrechcie, ma na celu dostarczyć Koalicji S początkowych danych ilościowych i opisowych na temat wykorzystywanych opcji otwartego dostępu w różnych dyscyplinach i subdyscyplinach oraz, na tyle na ile to możliwe, ich zgodności z wymaganiami Planu S” (s. 5). W ramach badania przeanalizowane zostały czasopisma z Directory of Open Access Journals, czasopisma hybrydowe oraz czasopisma zamknięte, uwzględniono ponadto możliwość samodzielnej archiwizacji w ramach zielonej drogi, długość okresu embarga oraz wykorzystanie licencji Creative Commons. Analiza ograniczona była do czasopism indeksowanych w Web of Science, w których w 2017 roku opublikowano wyniki badań finansowanych ze środków Koalicji S. Z tego względu należy traktować ją jako pierwszą próbę ujęcia tematu, który będzie w przyszłości wymagał dodatkowych i bardziej kompleksowych opracowań.

Przygotowanie raportu było jednym z działań zapowiedzianych już w maju 2019 roku, kiedy ukazały się ostateczne wytyczne w zakresie wdrażania Planu S. Celem przeprowadzonej analizy ma być m.in. zidentyfikowanie obszarów, w których istnieje potrzeba zwiększenia udziału otwartych czasopism i platform. Koalicjanci mają następnie wspólnie ustanowić odpowiednie zachęty do zakładania otwartych czasopism i platform lub do przekształcania istniejących czasopism w czasopisma otwarte.

Raport udostępniony został na licencji CC-BY 4.0 w Zenodo. Z najważniejszymi wnioskami zapoznać się można w tłumaczeniu podsumowania raportu opracowanym przez Platformę Otwartej Nauki.

Szczegóły

Utworzono: 2020-01-09

Natalia Gruenpeter

Raport EUA na temat otwartej nauki i metod ewaluacji

Podczas tegorocznego Tygodnia Otwartego Dostępu ukazał się raport European University Association (EUA) „Research Assessment in the Transition to Open Science" podsumowujący najnowsze wyniki sondażu dotyczącego stosowanych w Europie metod ewaluacji działalności naukowej oraz ich związku z otwartą nauką. W dokumencie przedstawiono obecne zasady oceny dorobku naukowego na europejskich uczelniach oraz przyczyny i sposoby ich rewizji podejmowane przez te instytucje. Celem autorów publikacji było wsparcie toczonych w środowisku akademickim dyskusji na temat potrzeby zmian kryteriów oceny jakości badań (por. tekst Open Science Fair 2019: zmienić zasady gry), w związku z coraz większą liczbą publikacji i danych udostępnianych w otwartym modelu. Informacje na temat obecnych i przyszłych podejść środowisk akademickich do kwestii zapewnienia większej transparentności, rzetelności i odpowiedzialności praktyk ewaluacyjnych mają pomóc w wypracowaniu odpowiednich rozwiązań.

Ustalono m.in. że badane instytucje przypisują sobie autonomię w zakresie opracowywania i wdrażania procedur ewaluacyjnych, jednak znaczący wpływ na ich decyzje mają czynniki zewnętrzne, w tym zwłaszcza polityka krajowych władz i instytucji finansujących badania oraz konkurencja na rynku badań i innowacji. Uczelnie bazują nadal na systemach ewaluacji publikacji naukowych, wykorzystując w tym celu ograniczony zestaw metod ilościowych (zwłaszcza Journal Impact Factor) oraz jakościowe recenzje. W znacznie mniejszym stopniu uwzględnia się oddziaływanie badań i transfer wiedzy czy działania na polu otwartej nauki, ok. połowa badanych traktuje altmetrię, w tym mierniki użytkowania i rzeczywistego wykorzystania publikacji jako nieistotne, a wskaźniki otwartości monitorowane są jedynie na poziomie instytucjonalnym.

Szczegóły

Utworzono: 2019-12-18

Małgorzata Waleszko

SPARC Europe: podsumowanie dyrektywy o otwartych danych

Przyjęta w czerwcu 2019 roku Dyrektywa o otwartych danych i ponownym wykorzystywaniu informacji sektora publicznego zapewnia wspólne ramy prawne dla udostępniania informacji tworzonych i przechowywanych przez organy publiczne wszystkich szczebli, w tym instytucje naukowe, biblioteki i archiwa. Obliguje ona państwa członkowskie do wprowadzenia przepisów umożliwiających swobodną eksploatację danych sektora publicznego. W artykule 10. Dyrektywy ujęte są wymogi dotyczące danych badawczych, które powinny być udostępniane do ponownego wykorzystywania w celach komercyjnych lub niekomercyjnych w zakresie, w jakim dane te są finansowane ze środków publicznych i zostały już publicznie udostępnione w repozytoriach. Dane mają być udostępniane zgodnie z zasadą „otwartości domyślnej” (open by default) i zasadami FAIR, a także z uwzględnieniem kwestii związanych z prywatnością, ochroną danych osobowych, poufnością, bezpieczeństwem narodowym, uzasadnionymi interesami handlowymi, takimi jak tajemnica przedsiębiorstwa, oraz prawami własności intelektualnej osób trzecich zgodnie z zasadą „otwarty jak to najbardziej możliwe, zamknięty jak to konieczne” (as open as possible, as closed as necessary). 

Udostępnianie dokumentów instytucji publicznych na możliwie wczesnym etapie rozpowszechniania oraz w otwartych, znormalizowanych i czytelnych maszynowo formatach (open by design) ma przynieść wymierne korzyści naukowcom, przedsiębiorcom i zwykłym obywatelom poprzez transfer wiedzy oraz stymulowanie rozwoju nauki, nowych technologii, produktów i usług na wspólnym, cyfrowym rynku. Członkowie UE mają wdrożyć te regulacje do 16 lipca 2021 r. Mogą przy tym objąć krajowymi przepisami o otwartym dostępie i ponownym wykorzystaniu również dane badawcze dostępne publicznie na platformach innych niż repozytoria.

Szczegóły

Utworzono: 2019-12-05

Małgorzata Waleszko