OpenAIRE — e-infrastruktura umożliwiająca publikowanie wyników badań naukowych w otwartym dostępie

Natalia Manola

OpenAIRE – e-infrastruktura umożliwiająca publikowanie wyników badań naukowych w otwartym dostępie

Natalia Manola – project manager w OpenAIRE

(opracowanie pytań: Marta Hoffman-Sommer)

Projekt OpenAIRE został zainaugurowany w 2009 r. jako narzędzie służące Komisji Europejskiej do monitorowania badań finansowanych przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych (ERC) oraz siódmy program ramowy (7PR), a w szczególności do monitorowania stopnia realizacji wytycznych dotyczących otwartego dostępu zawartych w Pilotażu Otwartego Dostępu w 7PR i w ERC Guidelines. Kolejny projekt, OpenAIREplus, miał znacznie szersze cele. Jak można je zdefiniować? 

OpenAIREplus rozszerzył zakres działań zarówno jeśli chodzi o infrastrukturę techniczną, jak i zasoby ludzkie, wykraczając poza obszar rozwiązań dotyczących publikacji pochodzących jedynie z projektów finansowanych przez KE (klauzula specjalna nr 39). W rezultacie infrastruktura OpenAIRE jest otwarta dla całości produkcji naukowej powstającej w Europejskiej Przestrzeni Badawczej. Oprócz publikacji uwzględnione zostały także zbiory danych. Jest to możliwe dzięki szeregowi usług obejmujących automatyczną, półautomatyczną lub manualną identyfikację powiązań między publikacjami i zbiorami danych, projektami lub innymi publikacjami.

OpenAIRE prowadzi portal oferujący użytkownikom różne usługi. Jakie usługi są dostępne już teraz, a jakie dopiero pojawią się w przyszłości? Do jakich grup użytkowników są one skierowane?

Dzięki OpenAIRE Europa znalazła się na wiodącej pozycji w dziedzinie otwartej nauki, działając jako zaufany partner podobnych inicjatyw na arenie międzynarodowej. OpenAIRE, rozpoczynając etap związany z programem Horyzont 2020 (H2020), dostarcza cenione, wartościowe usługi szerokiemu gronu użytkowników:

• badaczom, którzy mogą się dowiedzieć, jak wypełnić zobowiązania wynikające z H2020 lub innych programów krajowych czy instytucjonalnych, a także gdzie zdeponować wyniki badań, jak je wzajemnie powiązać i w jaki sposób zaprezentować je w najlepszym kontekście;
• koordynatorom projektów i osobom odpowiedzialnym za obsługę projektów, którym pomaga monitorować i raportować postępy prac badawczych i ich zgodność z polityką otwartości;
• instytucjom i społecznościom badawczym, którym dostarcza informacji na temat mechanizmów agregowania wyników badań i ich wpływu;
• dostawcom danych i wydawcom publikującym w otwartym dostępie, którym ułatwia włączenie się w kształtującą się e-infrastrukturę międzynarodową;
• i wreszcie instytucjom zarządzającym nauką i grantodawcom, którym umożliwia analizowanie realizowanych badań i podejmowanie decyzji w oparciu o prowadzone analizy.

Czy wiadomo, kto faktycznie korzysta z usług OpenAIRE i które funkcjonalności są używane najczęściej?

Z OpenAIRE korzystają przede wszystkim naukowcy, koordynatorzy projektów i administratorzy badań, którzy chcą się dowiedzieć, jak prawidłowo realizować obowiązujące ich otwarte mandaty KE oraz jak monitorować i raportować działalność badawczą  całych projektów lub całych jednostek naukowych. Po drugie, są to osoby wytwarzające dane, które korzystają z infrastruktury OpenAIRE, by swoje zasoby udostępnić.

OpenAIRE obejmuje także sieć Krajowych Biur Otwartego Dostępu (NOAD, National Open Access Desks) funkcjonujących w trzydziestu trzech krajach europejskich. Co należy do ich obowiązków? Jakie są wady i zalety takiej rozproszonej struktury krajowej?

Kluczową sprawą dla OpenAIRE jest zrozumienie i wspieranie użytkowników, dostawców treści i innych uczestników systemu komunikacji naukowej w ich jednostkach badawczych. Właśnie dlatego utrzymujemy tę szczególną sieć społeczną we wszystkich państwach członkowskich UE (i pięciu krajach stowarzyszonych), którą stanowią właśnie Krajowe Biura Otwartego Dostępu. Krajowe Biura mają swoich lokalnych przedstawicieli, którzy dobrze rozumieją lokalne problemy i mogą komunikować się w językach narodowych. Współpracują z ministerstwami oraz innymi instytucjami, jak również z wydawcami, administratorami danych i z samymi badaczami. Dzięki nim dobre praktyki przenoszą się z kraju do kraju, przełamując bariery geograficzne i dziedzinowe. W rezultacie ich działań zwiększa się świadomość otwartego dostępu i chęć wdrożenia odpowiednich polityk krajowych i unijnych. Co nie mniej ważne, promują one również usługi OpenAIRE. Ich zaangażowanie w OpenAIRE zaowocowało wzrostem i wzmocnieniem lokalnych polityk otwartego dostępu, zarówno na poziomie instytucjonalnym, jak i finansowym. Jednocześnie Biura zdobyły silną pozycję na scenach krajowych, co pozwala im wpływać na decydentów, zwracać uwagę na pojawiające się problemy związane z zarządzaniem danymi, i wzmacniać rolę bibliotek instytucjonalnych w ramach infrastruktury krajowej.

Co jest dla Pani najważniejszym osiągnięciem OpenAIRE?

Podczas trwania całego Pilotażu Otwartego Dostępu w ramach 7PR OpenAIRE konsekwentnie budował infrastrukturę zorientowaną na usługi, obecnie uważaną za punkt odniesienia dla całego otwartego dostępu w Europie. W ten sposób ustanowiona została dobrze rozpoznawalna marka, doceniana również poza europejskimi granicami. Po pięciu latach nieprzerwanej działalności dzięki OpenAIRE Europa stała się liderem w dziedzinie otwartej nauki, działając jako godny zaufania partner dla podobnych inicjatyw na arenie międzynarodowej.

Projekt OpenAIRE2020 rozpoczął się w styczniu 2015 r. i ma trwać trzy i pół roku. Jakie są najważniejsze cele, które Pani zdaniem należy w tym czasie osiągnąć? Jakich rezultatów się Państwo spodziewają?

OpenAIRE2020 to wielopoziomowy projekt, którego głównym celem jest konsolidacja istniejących sieci i usług, by lepiej realizowały zadania sformułowane w programie Horyzont 2020 i lepiej służyły europejskim naukowcom. Szczegółowy opis planu pracy i działań można znaleźć tutaj. Poniżej wymieniamy kilka przykładowych działań.

a. Monitorowanie i raportowanie wyników badań finansowanych z H2020, tak by uzyskać jak najlepsze pokrycie Europejskiej Przestrzeni Badawczej. Będziemy aktywne dążyć do współpracy z europejskimi instytucjami finansującymi naukę i wydawcami, by uwzględnić w OpenAIRE wszystkie programy finansowania badań. Celem jest włączenie w naszą infrastrukturę 75% wszystkich repozytoriów zawierających publikacje naukowe, rozszerzenie powiązań pomiędzy publikacjami a zbiorami danych i projektami oraz uwzględnienie pozostałych największych europejskich grantodawców.
b. Wspieranie realizacji uruchomionego przez Komisję Europejską Pilotażu Otwartych Danych Badawczych poprzez szkolenia, edukację i wykorzystanie konkretnych usług (np. rozbudowa repozytorium Zenodo, by zapewniło przestrzeń dla „długiego ogona” nauki, albo opracowanie usług anonimizacyjnych, by umożliwić naukowcom publikowanie wyników badań bez narażania źródeł na utratę anonimowości i w ten sposób ograniczyć stosowanie zasady opt out obowiązującej w H2020).
c. Dostarczanie narzędzi i usług pozwalających naukowcom zarówno tworzyć, jak i odczytywać powiązania pomiędzy literaturą i danymi badawczymi.
d. Współpraca z twórcami podobnych infrastruktur na całym świecie ukierunkowana na stworzenie globalnej otwartej infrastruktury repozytoryjnej.
e. Poszukiwanie nowych sposobów umiejscowienia platform do otwartego recenzowania w systemie komunikacji naukowej. Będziemy też analizować, jak takie platformy mogą kształtować przyszłość komunikacji naukowej.
f. Analiza sposobów i modeli procesowania i rozliczania opłat za artykuły w czasopismach otwartych w odniesieniu do publikacji powstałych w ramach zakończonych już grantów z 7PR¹.

Finansowanie przez UE projektu OpenAIRE zakończy się w 2018 r. Z tego właśnie powodu konsorcjum analizuje i dyskutuje obecnie potencjalne modele długofalowego, zrównoważonego finansowania oferowanych usług. Jakie są dostępne opcje? Jaki model byłby najlepszy? Jakie działania będą kontynuowane: czy tylko portal i oferowane tam usługi, czy także inne aktywności, na przykład związane z propagowaniem otwartego dostępu wśród społeczności naukowej  czy z funkcjonowaniem sieci Krajowych Biur?

Zamówiliśmy w centrum badań ICRE8 analizę, której celem była ocena możliwości ekonomicznych projektu OpenAIRE, przy uwzględnieniu oszacowanego poziomu gotowości do zaangażowania (WTE) i gotowości do płacenia (WTP) za jego usługi. Rezultaty okazały się obiecujące, jako że kluczowa grupa interesariuszy – pracownicy instytucji zarządzających nauką, koordynatorzy projektów i dostawcy treści – zdawała się doceniać wartość infrastruktury OpenAIRE (jej interoperacyjność techniczną i stojącą za nią sieć ludzką) oraz dostarczanych usług. Zespół ICRE8 połączył te dane z informacjami na temat wysokości i alokacji środków wydawanych na badania w poszczególnych krajach członkowskich i z pomocą dalszych symulacji opracował alternatywne modele subskrypcji/kontrybucji dla państw członkowskich. Wyniki tych prac są obecnie dyskutowane, jako że OpenAIRE jest w trakcie ustanawiania osobowości prawnej.

Czy istnieją plany zintegrowania infrastruktury OpenAIRE z innymi, pozaeuropejskimi sieciami? Czy w przyszłości OpenAIRE może stać się częścią globalnej infrastruktury otwartego dostępu?

Zdajemy sobie sprawę, że otwarty dostęp odniesie pełny sukces tylko wtedy, gdy stanie się inicjatywą globalną. Właśnie z tego powodu OpenAIRE nawiązał bliską współpracę z COAR, by razem pracować nad stworzeniem międzynarodowej sieci repozytoryjnej. Nawiązaliśmy też współpracę z CLARA / LaReferencia, by stworzyć podobną infrastrukturę, a pierwsze wyniki powinny być widoczne już niedługo, po przyjęciu wytycznych OpenAIRE przez repozytoria i rozpoczęciu korzystania z walidatora. Jednocześnie współpracujemy z takimi organizacjami jak Jisc w Wielkiej Brytanii, SHARE w USA i ANDS w Australii, by zapewnić interoperacyjność w wymiarze globalnym.

1. W kontekście projektu OpenAIRE2020 Komisja Europejska uruchamia obecnie Pilotaż Złotej Drogi Otwartego Dostępu dla post-grantowych publikacji z 7PR. W ramach pilotażu będą dystrybuowane środki finansowe na opłacenie APC (opłat za publikację; article processing charges) za publikowanie w złotym otwartym dostępie w tych sytuacjach, gdy badania były prowadzone w ramach grantów z 7PR, ale ich publikacja nie może zostać opłacona z budżetu grantu, ponieważ następuje już po zakończeniu projektu i zamknięciu jego budżetu. Gdy pilotaż zostanie uruchomiony, na portalu openaire.eu będzie można znaleźć wszystkie szczegółowe informacje na jego temat.

Szczegóły

Utworzono: 2015-05-07