ABC Otwartego Dostępu

ABC OTWARTEGO DOSTĘPU to seria infografik, które w przystępny i zwięzły sposób przybliżają wybrane aspekty otwartej nauki. Seria uporządkowanych alfabetycznie haseł zaprojektowana została z myślą o mediach społecznościowych oraz popularyzacji wiedzy o otwartym dostępie wśród internautów zainteresowanych współczesną komunikacją naukową.

Każda grafika prezentuje wybraną i opracowaną przez zespół Platformy Otwartej Nauki porcję informacji, którą traktować można jako zachętę do samodzielnego pogłębiania wiedzy na temat otwartego dostępu. Tutaj prezentujemy przypisy i dodatkowe informacje dla każdego hasła oraz najnowsze wersje infografik.

Pierwsze grafiki opublikowaliśmy podczas polskiej edycji Tygodnia Otwartej Nauki (22-28.10.2018), kolejne ukazywały się 2 razy w tygodniu (we wtorki i piątki) aż do końca 2018 roku.

A - B - C - D - E - F - G - H - I - J - K - L - M - N - O - P - R - S - T - U - V - W - X - Y - Z

APC

Więcej o sposobach finansowania publikacji open access w książce „Otwarty dostęp” Petera Subera (rozdz. 7. Ekonomia):
http://pon.edu.pl/images/plon_publications/files/14_Peter_Suber_-_Otwarty_dostep.pdf

Wysokość APC była jedną z przyczyn konfliktu między wydawcą czasopisma „Lingua” a radą redakcyjną, która postulowała obniżenie APC z 1800 $ do 400$:
https://www.elsevier.com/connect/addressing-the-resignation-of-the-lingua-editorial-board

Dane o opłatach pobieranych przez największych wydawców i zestawienie APC dla wydawnictwa Elsevier:
https://openscience.com/how-much-do-top-publishers-charge-for-open-access/
https://www.elsevier.com/__data/promis_misc/j.custom97.pdf

Big Deal

Wczesne (2001) ostrzeżenie przed pakietowaniem i wskazanie na otwarte e-biblioteki jako rozwiązanie problemu:
http://www.dlib.org/dlib/march01/frazier/03frazier.html

Konsorcjum Bibsam sto dni po anulowaniu umowy „big deal”:
http://openaccess.blogg.kb.se/2018/10/11/100-days-post-cancellation-of-elsevier/

Dane dotyczące zakończonych umów (instytucje, wydawcy, oszczędności...):
https://sparcopen.org/our-work/big-deal-cancellation-tracking/

Flipping

Oprócz przedstawionych dwóch skrajnych rodzajów, konwersja czasopism na otwarty dostęp ma jeszcze wiele odcieni.
Wiele z nich opisano w publikacji Converting Scholarly Journals to Open Access: A Review of Approaches and Experiences:
http://nrs.harvard.edu/urn-3:HUL.InstRepos:27803834

Lista konwersji: http://oad.simmons.edu/oadwiki/Journals_that_converted_from_TA_to_OA
Lista deklaracji niepodległości: http://oad.simmons.edu/oadwiki/Journal_declarations_of_independence

Uwaga: sam zwrot „deklaracja niepodległości” nie oznacza przejścia na otwarty dostęp, jednak uniezależnianie się od komercyjnego wydawcy jest częstą do tego okazją, jak w przypadku “akcji” przeprowadzonej przez MathOA:
http://www.ems-ph.org/journals/show_pdf.php?issn=1027-488X&vol=9&iss=109&rank=9

Google Scholar

O oszukiwaniu algorytmu: https://arxiv.org/ftp/arxiv/papers/1212/1212.0638.pdf

Informacje na temat liczby artykułów w Google Scholar nie są jawne, ale dostępne są oszacowania: https://arxiv.org/ftp/arxiv/papers/1407/1407.6239.pdf

Na temat języka zasobów:
https://harzing.com/publications/white-papers/do-google-scholar-scopus-and-the-web-of-science-speak-your-language

Stevan Harnad

Informacje biograficzne:
https://www.ecs.soton.ac.uk/people/harnad

Scholarly Journals at the Crossroads: A Subversive Proposal for Electronic Publishing:
https://eprints.soton.ac.uk/253351/1/subversive.pdf

Zdjęcie na licencji CC BY-SA 3.0, Harnad (en.wikipedia.org).

ICM UW

Strona ICM UW: http://icm.edu.pl

Biblioteka Nauki: http://bibliotekanauki.ceon.pl/

Informacja o powstaniu Repozytorium Otwartych Danych RepOD:
http://naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news%2C406879%2Crepozytorium-otwartych-danych-powstalo-w-icm-uw.html

Udział ICM UW w projektach z serii DRIVER / OpenAIRE: https://www.openaire.eu/icm

Na infografice zdjęcie superkomputera Okeanos, więcej informacji: https://kdm.icm.edu.pl/kdm/Okeanos

KOED

Strona Koalicji Otwartej Edukacji: http://koed.org.pl
Zawiera aktualną listę koalicjantów i archiwum wiadomości, które posłużyło do przygotowania wykresu.

Przewodnik po Otwartych Zasobach Edukacyjnych – wersja 5.:
http://koed.org.pl/wp-content/uploads/2014/05/OER_handbook_v5_online1.pdf

Kapsztadzka Deklaracja Otwartej Edukacji:
https://www.capetowndeclaration.org/translations/polish-translation

OER logo: Jonathas Mello, CC BY 3.0, https://en.unesco.org/oer/logo

Licencje CC

Bardziej rozbudowaną infografikę o licencjach znajdziecie na stronie polskiego oddziału Creative Commons:
https://creativecommons.pl/wp-content/uploads/sites/3/2018/01/CC-infografika-final.pdf

Związki Creative Commons i Wikipedii są bliskie, więc artykuły dotyczące licencji są szczególnie starannie przygotowane. Ten artykuł pokazuje ciekawe statystyki np. popularność wersji (najczęściej używane to: BY-SA, BY-NC-ND, BY):
https://en.wikipedia.org/wiki/Creative_Commons_license

Projekt Science Commons z lat 2005-2009:
https://creativecommons.org/about/program-areas/open-science/

Mandat

Wyrażenie „otwarty mandat” jest kalką z języka angielskiego („open mandate”). Zwrot jest używany także w oficjalnych dokumentach: https://www.gov.pl/documents/1068557/1069061/20180413_Kierunki_rozwoju_OD_wersja_ostateczna.pdf .

Otwarty dostęp w instytucjach naukowych: http://pon.edu.pl/index.php/nasze-publikacje?pubid=17

Otwarty dostęp i zarządzanie danymi w programie Horyzont 2020:
http://ec.europa.eu/research/participants/docs/h2020-funding-guide/cross-cutting-issues/open-access-dissemination_en.htm oraz http://ec.europa.eu/research/participants/data/ref/h2020/grants_manual/hi/oa_pilot/h2020-hi-oa-pilot-guide_en.pdf

Informacje na temat polityk otwartego dostępu w Europie: https://www.openaire.eu/frontpage/country-pages

Nauka obywatelska

O węższych i szerszych definicjach nauki obywatelskiej można przeczytać w artykule:
https://theoryandpractice.citizenscienceassociation.org/articles/10.5334/cstp.96/
Popularyzacja nauki jest szczególnie istotna w przypadku szerokiego definiowania nauki obywatelskiej, gdy ochotnicy angażują się na każdym etapie prac naukowych.

Dziesięć zasad nauki obywatelskiej na stronie ECSA:
https://ecsa.citizen-science.net/sites/default/files/ecsa_ten_principles_of_cs_polish.pdf

https://plosibilities.wordpress.com/
https://elifesciences.org/digests

OATP

Open Access Tracking Project zamieszcza tagowane linki również na Twitterze:
https://twitter.com/oatp

Do dodawania i obsługi zasobów służy platofrma TagTeam
http://tagteam.harvard.edu/remix/oatp/items
Na stronie są dostępne dane służące do przygotowania wykresu (pokazuje on ile wpisów z danego okresu jest obecnie w bazie − dane usuniętych wpisów nie są dostępne).

Platforma Otwartej Nauki

Platforma Otwartej Nauki: http://pon.edu.pl
Biblioteka Nauki: http://bibliotekanauki.ceon.pl
Repozytorium CeON: https://depot.ceon.pl/
Otwórz książkę: http://otworzksiazke.pl
Rezytorium danych badawczych: https://repod.pon.edu.pl/
Agregator repozytoriów: http://agregator.ceon.pl/

Pakiet repozytoryjny: http://pon.edu.pl/index.php/narzedzia-i-rozwiazania

Część serwisów PON to kontynuacja działań Centrum Otwartej Nauki (CeON) ICM UW.

Repozytorium

Zielona i złota droga otwartego dostępu: https://www.fosteropenscience.eu/content/green-and-gold-oa
Serwis informacyjny Sherpa (JULIET, RoMEO i OpenDOAR): http://www.sherpa.ac.uk/

Termin repozytorium może być używany w znaczeniu ogólniejszym niż omówione w infografice: jako cyfrowe narzędzie przechowywania plików dowolnego typu. Ze względu na zawartość wyróżnia się np. repozytoria oprogramowania, danych (badawczych, publicznych itp), preprintów, dokumentacji medycznej lub zdigitalizowanych dóbr kultury. Te platformy również mogą mieć znaczenie dla otwartej nauki.

https://arxiv.org/ - repozytorium preprintów (dla nauk posługujących się aparatem matematycznym)
http://zenodo.org - repozytorium wyników badań naukowych dowolnego typu

Peter Suber

Strona internetowa Petera Subera: https://cyber.harvard.edu/~psuber/wiki/Peter_Suber

Treść Deklaracji Budapesztańskiej: https://www.budapestopenaccessinitiative.org/read
Treść Deklaracji z Bethesda: http://www.ebib.pl/2006/73/suber.php

P. Suber „Knowledge Unbound”, The MIT Press, 2016 https://dash.harvard.edu/bitstream/handle/1/26246071/Suber_Knowledge%20Unbound.pdf
P. Suber, „Otwarty dostęp”, Biblioteka CEON, 2012 http://pon.edu.pl/index.php/nasze-publikacje?pubid=14

Tydzień Otwartego Dostępu

Pierwowzorem Tygodnia Otwartego Dostępu był National Day of Action for Open Access, zorganizowany w Stanach Zjednoczonych 15 lutego 2007 roku.

Oficjalna strona Open Access Week: http://www.openaccessweek.org/

Tydzień Otwartego Dostępu w Polsce: https://uwolnijnauke.pl/tydzien-otwartej-nauki/

SPARC, organizator międzynarodowego Tygodnia Otwartego Dostępu: https://sparcopen.org/

Uwolnij naukę

Wykres liczby wpisów: opracowanie własne na podstawie kanału RSS strony.

Tydzień Otwartej Nauki:
https://uwolnijnauke.pl/tydzien-otwartej-nauki/

Ze strony https://uwolnijnauke.pl/kalendarium-oa-w-polsce/ (Kalendarium OA):
„Szanowni Państwo przesyłajcie na adres Bożeny Bednarek-Michalskiej Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript. informacje, które możemy dodać do kalendarium. Pamiętajcie jedynie, że mają dotyczyć uwalniania zasobów nauki w Polsce. Będziemy je weryfikowali i uzupełniali spis zdarzeń.”

V

Victoria (V sign) - gest wykonywany poprzez wyprostowanie palca wskazującego i środkowego przy zwiniętym kciuku oraz palcach serdecznym i małym. Podczas II wojny światowej spopularyzował go brytyjski premier Winston Churchill.

Gest jest symbolem zwycięstwa lub wolności. Jego nazwa pochodzi z języka łacińskiego i oznacza właśnie zwycięstwo.

Źródło: Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Victoria_(gest), CC BY-SA 3.0.

XML

Infografikę przedstawiliśmy w formie XML, ale w pierwszej linii powinna być jeszcze deklaracja (zob. ramka 1), gdzie wyznaczamy wersję XML, a często też na kodowanie znaków. Oprócz znaczników otwierających i zamykających są jeszcze znaczniki pustych (od razu zamkniętych) elementów zapisywane: <nazwa-pustego />

Specyfikację XML 1.0 można znaleźć na stronie: https://www.w3.org/TR/REC-xml/

Dane w XML są przekazywane między repozytoriami, stronami wydawnictw, bazami bibliograficznymi itp. przy pomocy protokołów. Coalition of Open Access Repositories zaleca stosowanie ResourceSync, ale OAI-PMH jest jeszcze popularne: https://www.coar-repositories.org/files/COAR-response-to-implementation-of-Plan-S-1.pdf

Złota droga

Nie ma przeciwwskazań, by umieszczać w repozytorium artykuły opublikowane w czasopismach otwartego dostępu.

Definicje wykorzystane w infografice za: P. Suber, Otwarty dostęp, Biblioteka CEON, 2012
http://pon.edu.pl/index.php/nasze-publikacje?pubid=14

O APC pisaliśmy w pierwszej infografice w serii. Pewne zamieszanie w definicjach wywołuje termin diamentowa droga (zwana czasem platynową) czyli publikowanie w otwartym dostępie bez pobierania APC. Ten model jest czasem uznawany za rodzaj złotej drogi, a czasem od niej odróżniany. W drugim przypadku termin złota droga jest wiązany z pobieraniem APC.

Szczegóły

Additional information