Polityka otwartości Banku Światowego

Carlos Rossel

Polityka otwartości Banku Światowego

Carlos Rossel – wydawca oraz szef działu publikacji i wiedzy w Banku Światowym

(opracowanie pytań i wersji polskiej: Maciej Chojnowski)

W ciągu ostatnich kilku lat Bank Światowy dokonał wdrożenia przynajmniej trzech polityk związanych z otwartością. Jaki cel temu przyświecał i jak polityki te mają się do siebie?

Polityka otwartego dostępu (World Bank Open Access Policy) należy do grupy inicjatyw mających na celu zapewnienie Bankowi większej otwartości i transparentności. Pozostałe z nich, określane zbiorowym mianem agendy otwartego rozwoju Banku Światowego (Open Development agenda), to: polityka dostępu do informacji (Policy on Access to Information), otwarte dane (Open Data) oraz otwarte dane finansowe (Open Financial Data). Otwarty dostęp do badań i wiedzy był  naturalnym, kolejnym krokiem na drodze do zwiększenia otwartości Banku.

Skoro w przypadku Banku Światowego otwartość nie oznacza jedynie otwartego dostępu, ale szerzej: otwarte dane, transparentność itd., to jaka jest Państwa koncepcja otwartości?

Polega ona na otwieraniu dostępu do informacji i danych, a także na umożliwianiu ich przeszukiwania oraz na zachęcaniu do przekazywania informacji zwrotnych. Chodzi o większą transparentność i wspieranie innowacyjności. Na przykład jako część polityki otwartego dostępu przyjęto licencję Creative Commons-Uznanie Autorstwa w odniesieniu do wyników badań opublikowanych przez Bank. Szerokie upowszechnienie naszej wiedzy pozwoli innym lepiej wypracowywać rozwiązania najtrudniejszych problemów trapiących świat.

Kogo dotyczy bankowa polityka otwartego dostępu? Wyłącznie pracowników czy również badaczy spoza Banku?

Polityka otwartego dostępu określa oczekiwania Banku względem dostępności wiedzy powstałej w rezultacie działań prowadzonych przez pracowników Banku w ramach ich obowiązków służbowych.

W przypadku prac opublikowanych przez Bank Światowy, polityka wymaga, by ostateczne, kompletne wersje artykułów zaakceptowanych do druku od 1 lipca 2012 roku włącznie były wraz z metadanymi deponowane w postaci cyfrowej w otwartym repozytorium Banku Światowego – Open Knowledge Repository (OKR). Polityka otwartego dostępu wymaga, by  prace te udostępniano z wykorzystaniem najbardziej liberalnej formy otwartego dostępu, czyli Creative Commons-Uznanie Autorstwa, która nie nakłada na użytkownika żadnych ograniczeń poza wymaganiem określenia autorstwa.

W przypadku pracowników Banku publikujących swoje prace u wydawców zewnętrznych, polityka otwartego dostępu wymaga, by ostateczna, zaakceptowana przez autora i przekazana wydawcy wersja manuskryptu była dostarczona do repozytorium tuż po zaakceptowaniu artykułu do druku. Manuskrypt będzie od razu dostępny wewnętrznie dla pracowników Banku, zaś zewnętrznie po upływie okresu embarga (maksymalnie 18 miesięcy).

Jakiego typu materiałów dotyczy otwarty mandat przyjęty w Banku Światowym?

Jeśli chodzi o pracowników Banku, to w ich przypadku mandat odnosi się do manuskryptów wraz ze odpowiednimi zbiorami danych, które (a) są rezultatem badań, analiz, prac sektorowych i ekonomicznych oraz prac rozwojowych; (b) przeszły pozytywnie proces recenzji naukowej lub zostały w inny sposób zweryfikowane i zaakceptowane do publikacji; (c) zostały wewnętrznie zaaprobowane do publikacji po 1 lipca 2012 roku włącznie. Co do rodzajów materiałów, to polityka otwartości obejmuje monografie (jak książki, raporty itp.), wersje robocze publikacji, artykuły oraz związane z nimi zbiory danych.

Jaki model otwartego dostępu Państwo wspierają? Zieloną czy złotą drogę? Otwarty dostęp gratis czy libre? Czy akceptują Państwo odstępstwa od otwartego mandatu?

Wspieramy zieloną drogę i model libre. W przypadku wydawców zewnętrznych wymagających embargo Bank respektuje takie żądania, ale dokłada wszelkich starań, aby okres ten był możliwie jak najkrótszy. Udostępnianą wersją jest w takim przypadku manuskrypt przyjęty do publikacji, a nie wersja opublikowana.   

Jakie licencje Państwo preferują?

Preprinty artykułów publikowanych w czasopismach zewnętrznych zwykle udostępniane są w serii Policy Research Working Paper w repozytorium OKR, na licencjach Creative Commons-Uznanie autorstwa (CC-BY). Są to wersje robocze artykułów, różne od tych, które ukazują się drukiem. Artykuły w wersji przyjętej do druku są udostępniane na licencji Creative Commons-Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych (CC-BY-NC-ND), chyba że wydawca zgodzi się na mniej restrykcyjne warunki.

Jakich głównych obszarów wiedzy dotyczą otwarte zasoby Banku Światowego?

Rodzaje publikacji badawczych Banku Światowego są bardzo zróżnicowane. Są wśród nich raporty opracowywane przez najlepszych światowych ekspertów w zakresie rozwoju gospodarczego, podręczniki do praktycznego wykorzystania, książki naukowe przydatne w debatach uczelnianych i w think-tankach, jak również publikacje popularne, przeznaczone dla szerszej publiczności. Jeśli chodzi o zakres tematyczny, to odnoszą się one do pełnego spektrum zagadnień z zakresu rozwoju gospodarczego i społecznego, m.in. politykę rozwoju, finanse, kwestie zdrowotne, środowiskowe, edukację, handel, zmiany klimatu i globalizację. Są one w pierwszym rzędzie adresowane do decydentów, praktyków aktywnych w obszarze rozwoju, badaczy, studentów oraz przedstawicieli biznesu.

Z jakiego oprogramowania Państwo korzystają i dlaczego? Czy jest to oprogramowanie otwarte?

Repozytorium OKR działa w oparciu o otwarte oprogramowanie DSpace, wykorzystywane przez wiele repozytoriów na świecie. Zostało wybrane ze względu na swoją elastyczność, aktywną społeczność użytkowników, która dba o regularne aktualizacje, jak również łatwość dostosowania do standardów pobierania metadanych.

Czy rozwiązania przyjęte przez Bank Światowy są zgodne ze światowymi standardami w zakresie otwartego dostępu, a w szczególności z europejską infrastrukturą OpenAIRE? Czy zapewniają interoperacyjność?

Repozytorium OKR gwarantuje interoperacyjność i wspomaga ponowne wykorzystywanie swoich zasobów dzięki temu, że jest zgodne ze standardami Dublin Core Metadata Initiative (DCMI) oraz Open Archives Initiative Protocol for Metadata Harvesting (OAI-PMH). Obecnie pracujemy nad tym, by infrastruktura OpenAIRE indeksowała materiały dostępne w repozytorium OKR.

Nasze repozytorium umożliwia każdemu innemu repozytorium zgodnemu z protokołem OAI-PMH pobieranie publikacji lub całych zbiorów tematycznych w różnych kolekcjach w obrębie OKR. Jest to możliwe dzięki "wirtualnym zbiorom" opartym na predefiniowanych zapytaniach i filtrach. Wirtualne zbiory pozwalają osobom prowadzącym repozytoria zaoszczędzić zarówno czas poświęcany na pobieranie materiałów z OKR, jak i na zarządzanie nimi, ponieważ zapewniają, iż pobrany materiał spełnia przyjmowane kryteria.

Jak bardzo zmienił się Państwa wydawniczy model biznesowy od czasu wdrożenia otwartego mandatu?

Od przyjęcia otwartego dostępu i uruchomienia OKR nasze dochody ze sprzedaży znacznie zmalały. Obecnie nasz model biznesowy w większym stopniu opiera się na finansowaniu instytucjonalnym, tak byśmy mogli odzyskać przynajmniej część tego straconego dochodu. Uruchomiliśmy także płatną cyfrową bibliotekę (World Bank eLibrary), działającą w modelu subskrypcji – stworzoną, by sprostać potrzebom specjalistów: naukowców i bibliotekarzy. Tworzy ona wartość dodaną do zasobów Banku dzięki swoim funkcjonalnościom, łatwości użytkowania i narzędziom wyszukiwania. Zasób biblioteki cyfrowej jest również za darmo dostępny w repozytorium OKR, ale wiele instytucji jest gotowych zapłacić niewielką dodatkową opłatę roczną, by móc oszczędzić czas, korzystając z licznych narzędzi oferowanych przez bibliotekę cyfrową.

Czy znają Państwo rezultat przyjętej przez siebie polityki otwartości wśród użytkowników? Czy znana jest liczba pobrań, cytowań ponownego wykorzystania udostępnianych materiałów? Czy alternatywne metryki (altmetrics – alternatywne metody pomiaru oddziaływania treści) są dla Państwa przydatne?

Tak, są przydatne. Od momentu jego uruchomienia z repozytorium OKR zostało pobranych blisko 5 milionów publikacji. Obecna średnia to 230 tysięcy pobrań miesięcznie, a niemal 50% osób odwiedzających OKR to użytkownicy z krajów rozwijających się. OKR w czasie rzeczywistym dostarcza informacji o pobraniach wg tytułu, kraju i autora.

Ostatnio dzięki integracji z Altmetric dodaliśmy także alternatywne metryki dla każdej publikacji w OKR. Umożliwia to nam  informowanie o wzmiankach dotyczących publikacji  dostępnych w repozytorium OKR w mediach społecznościowych, na blogach, w gazetach, czasopismach i w innych kanałach. Dzięki Altmetric możemy publicznie dzielić się danymi na temat demografii użytkowników OKR oraz linkować do każdego miejsca, w którym wspomniano o danej publikacji. Oto przykład. Dostępne są także dane z Google Scholar o cytowaniach poszczególnych artykułów, a obecnie pracujemy nad dodaniem informacji o cytowaniach z kolejnej wiodącej bazy danych.

Polityki otwartości Banku Światowego to dobry przykład nieograniczania się idei otwartego dostępu wyłącznie do instytucji stricte naukowych. Jaki aspekt otwartości jest najbardziej znamienny w instytucji nieprzynależnej do świata uczelnianego?

Jak wyjaśniłem wcześniej, otwarty dostęp w Banku Światowym stanowi część szerszego programu modernizacji tej instytucji, tak by stała się bardziej transparentna dla swoich interesariuszy. Naszym celem jest otwarte udostępnienie naszych badań możliwie jak najszerszemu gronu zainteresowanych. Poprawa dostępu do naukowych zasobów Banku zwiększy innowacyjność i umożliwi każdemu korzystanie z dorobku Banku po to, aby rozwiązywać problemy rozwojowe na świecie i poprawić warunki życia najbiedniejszych.

Materiał dostępny na licencji CC BY-SA 4.0.

Szczegóły

Opublikowano: 2015-01-14