Laboratoria naukowe w erze otwartej aparatury

Open Labware, czyli otwarta aparatura laboratoryjna, to najnowsze zjawisko w obszarze otwartej nauki. Nie chodzi tu wszakże o grzecznościowe udostępnianie wyposażenia przez zamożne instytucje badawcze jednostkom cierpiącym na deficyty budżetowe. Przeciwnie: rzecz w tym, by każdy, kto tego potrzebuje, mógł samodzielnie – z wykorzystaniem relatywnie niewielkich nakładów finansowych – zbudować wyposażenie własnej pracowni badawczej. Rozwiązanie w tym zakresie przynosi między innymi technologia druku przestrzennego.

Dynamiczny rozwój narzędzi 3-D sprawił, że na rynku oprócz drukarek profesjonalnych dość szybko pojawiły się również modele konsumenckie, których cena wynosi zaledwie kilkaset dolarów. Dostępność tego rodzaju maszyn (a także innych rozwiązań, jak np. laserowe wycinarki czy niezależne układy scalone nazywane mikrokontrolerami) w połączeniu z nowym trendem, polegającym na otwartym udostępnianiu schematów konstrukcyjnych różnych urządzeń, pozwala tworzyć na własną rękę, a przy tym łatwo i szybko, tańsze odpowiedniki narzędzi dostępnych do tej pory tylko u wyspecjalizowanych producentów. Umożliwia również – dzięki wykorzystaniu gotowych podzespołów – łatwiejsze budowanie nowych prototypów.

Schematy budowy urządzeń wraz ze szczegółowymi instrukcjami montażu są coraz częściej publicznie udostępniane (np. w repozytoriach). Trend ten bierze swój początek w tzw. kulturze makerów, będącej z kolei rozwinięciem idei Zrób to sam (ang. Do it yourself, DIY). Zwolennicy tego ruchu wykorzystują zarówno tradycyjne, jak i nowoczesne narzędzia (elektronika, robotyka, druk 3-D) do samodzielnego tworzenia rozwiązań powstających na przecięciu różnych zastosowań i dziedzin. Projekty są przy tym udostępniane na otwartych licencjach umożliwiających ich swobodne wykorzystywanie i modyfikację odpowiadającą indywidualnym potrzebom użytkowników.

Możliwości te w celach badawczych oraz dydaktycznych zaczynają wykorzystywać także naukowcy, o czym przekonują m.in. autorzy artykułu Open Labware: 3-D Printing Your Own Lab Equipment, który w marcu ukazał się na łamach „PLOS Biology”. W przypadku badań naukowych produkcja aparatury z wykorzystaniem druku przestrzennego, w oparciu o otwarte oprogramowanie oraz otwarte schematy konstrukcyjne pozwala znacznie ograniczyć wydatki na wyposażenie laboratoriów i poprawić ich wydajność. Jest to szczególnie ważne w przypadku takich dziedzin, jak chociażby nauki biomedyczne, w których konieczne jest współdziałanie nie tylko specjalistów z zakresu badań podstawowych, ale również ekspertów w obszarze narzędzi informatycznych wykorzystywanych do zautomatyzowanych eksperymentów, inżynierów specjalizujących się zarówno w elektryce, jak i elektronice czy specjalistów od mechaniki (por. artykuł Three-dimensional printing physiology laboratory technology z „AJP Heart and Circulatory Physiology”).

Produkcja otwartej aparatury oferuje użytkownikom wiele korzyści. Ważny jest nie tylko darmowy dostęp i możliwość dostosowania projektu do własnych potrzeb, ale także lepsze zrozumienie budowy i sposobu działania wykorzystywanego urządzenia. Istotne znaczenie ma również to, że otwarta aparatura daje szanse na zdobycie nowoczesnego wyposażenia także ośrodkom położonym w krajach gorzej rozwiniętych, ze znacznie mniejszymi możliwościami zakupu specjalistycznej aparatury badawczej. Wreszcie, co podkreślają autorzy artykułu zamieszczonego w „PLOS Biology”, otwarta aparatura pozwala łączyć wysiłki ludzi z różnych zakątków globu, umożliwiając pozyskiwanie utalentowanych osób spoza środowiska stricte naukowego, a także przyczynia się do efektywnej kontroli jakości oraz udoskonalenia danego projektu.

Wśród zainteresowanych otwartym udostępnianiem szczegółowych schematów konstrukcyjnych są nie tylko entuzjaści otwartego przekazywania wiedzy, ale również niektóre firmy komercyjne. W ofercie takich przedsiębiorstw znajduje się sprzedaż części składowych oraz całych urządzeń, natomiast materiały źródłowe udostępniane są na otwartych licencjach. Daje to użytkownikom wolny wybór, jeśli chodzi o bilans kosztów zakupu i czasu potrzebnego do samodzielnej produkcji, zaś sama firma inwestuje w ten sposób we własny wizerunek i relacje z klientami, zyskując zarazem lepsze informacje zwrotne odnośnie do oferowanego przez siebie produktu.

Na koniec warto odnotować, że dynamiczny rozwój kultury makerów i jej potencjał dla gospodarki został dostrzeżony nawet przez Biały Dom. Prezydent Obama podczas spotkania z reprezentantami tego środowiska zobowiązał się do otwarcia zasobów części amerykańskich instytucji badawczo-rozwojowych, a także wezwał lokalnych polityków do wspierania ruchu.

Szczegóły

Utworzono: 2015-04-28

Maciej Chojnowski