Złota droga otwartego dostępu w Holandii

Holenderska Organizacja Badań Naukowych (NWO) poinformowała o nowej polityce otwartości. Zmienione zasady zaczęły obowiązywać od 1 grudnia 2015 r., czyli niemal od razu po ogłoszeniu decyzji. NWO wymaga, by wszystkie publikacje powstałe dzięki jej grantom znalazły się natychmiast w otwartym dostępie. Wymóg natychmiastowości jest kluczowym czynnikiem wyróżniającym tę politykę: Holendrzy przestali akceptować embargo, które często może wynosić nawet 6 miesięcy (12 miesięcy dla nauk humanistycznych i społecznych).

Z wymogiem natychmiastowej otwartości związana jest preferencja złotej drogi otwartego dostępu, czyli otwartego udostępniania publikacji przez wydawców. Jednocześnie NWO akceptuje zieloną drogę (deponowanie w repozytoriach), ale rezygnuje ze wspierania czasopism hybrydowych (czyli subskrybowanych, z opcją wykupienia otwartego dostępu do poszczególnych artykułów bezpośrednio przez ich autorów lub zatrudniające ich instytucje). Specjalny fundusz, z którego beneficjenci programów grantowych mogą otrzymać do 6 tys. euro na publikację w otwartym czasopismie, został zamknięty dla czasopism hybrydowych. W przypadku zielonej drogi otwartego dostępu NWO dąży do ograniczenia dystrybucji różnych wersji tej samej publikacji. Szczególnie sceptycznie podchodzi do praktyki deponowania wersji sprzed recenzji.

Polityka otwartości NWO będzie obejmowała nie tylko czasopisma, ale również książki.

NWO zamierza uczestniczyć w wypracowaniu rozwiązań w tym zakresie, także na poziomie międzynarodowym (m.in. na forum Science Europe – stowarzyszenia europejskich agencji finansujących badania naukowe).

Od 1 stycznia 2015 r. w NWO działa pilotażowy program zarządzania danymi badawczymi. W jego ramach wymaga się od beneficjentów przedstawienia Data Management Plan oraz umożliwia się sfinansowanie ewentualnych kosztów z nim związanych.

NWO jest podległą Ministerstwu Edukacji, Kultury i Nauki agencją finansującą badania naukowe z różnych obszarów wiedzy: zarówno nauk ścisłych, jak również humanistycznych i społecznych. W 2014 r. przyznała granty w wysokości 767 mln euro. W tamtym roku 5762 projekty badawcze objęte były wsparciem finansowym NWO, a liczba publikacji przekroczyła 16 tysięcy (spośród których mniej niż 2,5 tys. znalazło się w otwartym dostępie).

Na nową politykę otwartości NWO warto spojrzeć z szerszej perspektywy. Wpisuje się ona bowiem w działania podejmowane przez Holendrów w celu wypracowania powszechnych standardów otwartości w nauce. Holandia, która w pierwszym półroczu 2016 r. będzie sprawować prezydencję w Unii Europejskiej, wskazała otwartą naukę jako jeden ze swoich priorytetów.

Dotychczas większość instytucji opowiadała się za zieloną drogą otwartego dostępu, czyli wymogiem deponowania publikacji w repozytoriach. Wyjątkiem była przede wszystkim polityka otwartości przyjęta w 2013 r. przez brytyjskie RCUK. Raport podsumowujący pierwszy okres jej obowiązywania pokazał, że wzbudzające kontrowersje czasopisma hybrydowe są statystycznie droższe niż czasopisma w pełni otwarte; do nich też trafia największy strumień środków finansowych przeznaczanych na otwarty dostęp. Zasady przyjęte przez NWO to próba pogodzenia zasady natychmiastowego dostępu z ominięciem zagrożeń związanych z modelem hybrydowym.

Szczegóły

Utworzono: 2015-12-04

Michał Starczewski