Otwarty dostęp do książek naukowych: raport Knowledge Exchange

Inicjatywa Knowledge Exchange (KE) zrzesza sześć dużych europejskich organizacji odpowiedzialnych za rozwój infrastruktury i usług umożliwiających wykorzystanie technologii cyfrowych w celach badawczych i na potrzeby szkolnictwa wyższego. Są to: CSC – Tieteen tietotekniikan (Finlandia), CNRS - Centre national de la recherche scientifique (Francja), Styrelsen for Forskning og Uddannelse (Dania), DFG - Deutsche Forschungsgemeinschaft (Niemcy), Jisc (Wielka Brytania) i SURF (Holandia). Partnerów łączy przekonanie, że nauka powinna być otwarta. Zajmują się wspólnie doradztwem w zakresie krajowych i międzynarodowych regulacji dotyczących otwartego dostępu oraz promocją wspólnych rozwiązań, usprawniających międzynarodową komunikację naukową.

Upubliczniony 30 maja 2019 r. raport pn. „Towards a Roadmap for Open Access Monographs“ zawiera analizę najważniejszych czynników, od których zależy wzrost poparcia dla publikowania monografii naukowych w otwartym modelu. Zaproponowano w nim także harmonogramy działań na rzecz większej dostępności książek naukowych w obszarach istotnych dla realizacji tego celu.

Opracowanie raportu poprzedził warsztat zorganizowany dla członków KE w Brukseli, w listopadzie 2018 r. Celem tego spotkania była wymiana wiedzy i doświadczeń w zakresie zapewniania otwartego dostępu do monografii oraz podkreślenie ich znaczenia jako formatu w systemie otwartej nauki. Wnioski zebrane w trakcie warsztatu posłużyły autorom do określenia zestawu najlepszych praktyk i wytycznych dotyczących otwartych wydawnictw zwartych dla każdej z zainteresowanych stron (agencji finansujących badania, autorów i uczelni wyższych, wydawców, dostawców systemów i platform, bibliotek i obywateli).

W raporcie wskazano m.in. na brak spójności podejmowanych w Europie działań na rzecz publikacji książkowych w kwestiach takich jak finansowanie, rozpoznawalność, infrastruktura i świadomość środowiska akademickiego. Zaznaczono też, że mimo powstania wielu lokalnych inicjatyw na rzecz publikowania książek naukowych w otwartym modelu, otwarte mandaty wprowadziło w tym zakresie jak dotąd tylko kilka agencji finansujących, m.in. FWF Der Wissenschaftsfonds (Austria), NWO - De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (Holandia) i Wellcome Trust (Wielka Brytania). Postępy ruchu OA na tym polu są znacznie mniejsze niż w przypadku artykułów naukowych czy danych badawczych. Jedna z przyczyn tego stanu rzeczy to brak skoordynowania i wzajemnego powiązania realizowanych projektów, co zwiększa ryzyko zastąpienia ich przez programy OA ukierunkowane na upublicznianie wyników badań w formie otwartych danych (np. European Open Science Cloud), co może być katastrofalne dla nauk humanistycznych i społecznych.

Zaprezentowana strategia rozwoju zasobów książek w otwartym dostępie obejmuje kwestie: 

• polityki otwartości - zdaniem twórców raportu, powinna ona równoważyć system zachęt i otwartych mandatów, regulować zasady finansowania, dopuszczać różne opcje publikowania i uwzględniać konieczność zapewniania środków na platformy dla książek, 

• angażowania autorów i ich macierzystych instytucji w popularyzację otwartego publikowania, 

• normalizacji procedur, formatów i systemów, umożliwiającej łatwą integrację książek z platformami dla całości produkcji naukowej, takimi jak OpenAIRE - tutaj istotne jest ustalenie wspólnych wymogów technicznych dla książek i zdefiniowanie standardów dotyczących wymiany danych, układu treści, metadanych, identyfikatorów i wskaźników, ich implementacji oraz nadzoru nad całą infrastrukturą,

• prowadzenia wspólnego monitoringu dostępności monografii i jak najszybszego gromadzenia danych na ten temat - KE zaproponowała stworzenie w tym celu Open Access Book Watch (OABW), narzędzia mającego pełnić rolę podobną do serwisów Unpaywall czy Kopernio, przeznaczonych dla artykułów z czasopism.

Szczegóły

Utworzono: 2019-07-17

Małgorzata Waleszko