Polityka otwartości w programie Horyzont Europa

Wprowadzenie zmian w polityce otwartości Komisji Europejskiej zapowiadane było już od wielu miesięcy. Przedstawiciele Komisji wielokrotnie wypowiadali się na ten temat podczas wywiadów, webinariów czy spotkań. Jedna z najważniejszych zmian odnotowana została m.in. w kalendarzu wdrażania strategii zachowania praw autorskich Koalicji S, zgodnie z którym Komisja Europejska - jako „early adopter” - planowała wdrażać strategię od początku 2021 roku w odniesieniu do nowych konkursów w ramach programu Horyzont Europa.

Z końcem lutego 2021 r. Komisja opublikowała wzór umowy grantowej, która zawiera m.in. zapisy dotyczące otwartego udostępniania wyników badań. Wcześniej - w grudniu 2020 r. - prezydencja Rady osiągnęła wstępne porozumienie z negocjatorami Parlamentu Europejskiego w sprawie proponowanego rozporządzenia dot. programu „Horyzont Europa” – programu ramowego UE w zakresie badań naukowych i innowacji na lata 2021–2027. W przedłożonym wówczas dokumencie znalazły się także odpowiednie zapisy na temat otwartej nauki, której rola określona została następująco: „Otwarta nauka, w tym otwarty dostęp do publikacji naukowych i danych badawczych, jak również optymalna dyseminacja i wykorzystanie wiedzy mają potencjał poprawy jakości, oddziaływania i korzyści płynących z nauki oraz przyspieszenia rozwoju wiedzy poprzez uczynienie jej bardziej niezawodnej, wydajnej i dokładnej, zrozumiałej dla społeczeństwa i zdolnej do reagowania na wyzwania społeczne” (s. 4).

 W programie zapewniony ma zostać otwarty dostęp do recenzowanych publikacji naukowych i do danych badawczych zgodnie z zasadą „as open as possible, as closed as necessary” i przy uwzględnieniu uzasadnionych wyjątków. Określono ponadto, że większy nacisk położyć należy na odpowiedzialne zarządzanie danymi badawczymi zgodnie z zasadami FAIR oraz z szerokim wykorzystaniem planów zarządzania danymi.

Wzór umowy grantowej opublikowany został ostatecznie z końcem lutego 2021 r. Najważniejsze zmiany w kolejnym programie ramowym dotyczą:

• autorskich praw majątkowych, które powinny pozostać przy autorach,
• wymogu udostępnienia publikacji natychmiast, bez możliwości zastosowania okresu embarga,
• publikacji książkowych, które objęte zostały polityką otwartości.

Beneficjenci zobowiązani są do zapewnienia otwartego dostępu do recenzowanych publikacji naukowych, zgodnie z poniższymi zasadami:

• najpóźniej w momencie publikacji elektroniczną i możliwą do maszynowego odczytu kopię wersji opublikowanej lub zrecenzowanej i przyjętej do publikacji udostępnić należy w zaufanym repozytorium publikacji naukowych;
• należy udostępnić publikacje na warunkach licencji CC BY lub równoważnej, w odniesieniu do monografii i innych form dłuższych publikacji licencja może zawierać klauzule wyłączające komercyjne wykorzystanie bądź możliwość opracowania utworów zależnych (np. CC BY-NC, CC BY-ND);
• w odpowiednich wypadkach należy zamieścić w repozytorium informacje o innych rezultatach bądź innych narzędziach i instrumentach potrzebnych do weryfikacji publikacji naukowej (wraz z przypisanymi im trwałymi identyfikatorami).

Według umowy opłaty za publikacje można pokryć ze środków grantu jedynie, jeżeli ukazały się one w miejscu w pełni otwartym.

W zakresie danych badawczych umowa zobowiązuje grantobiorców do:

• sporządzenia i regularnej aktualizacji planów zarządzania danymi badawczymi,
• zdeponowania danych w zaufanym repozytorium tak szybko jak to możliwe i zgodnie z planem zarządzania danymi badawczymi; a jeżeli w warunkach konkursowych pojawi się wymóg korzystania z repozytorium stowarzyszonego w ramach EOSC, należy to również uwzględnić,
• udostępnienia danych badawczych tak szybko jak to możliwe i zgodnie z planem zarządzania danymi badawczymi na warunkach licencji CC BY lub CC0 bądź równoważnych, zgodnie z zasadą „as open as possible, as closed as necessary”; jeżeli z jakichś względów otwarty dostęp nie może zostać zapewniony, powinno być to opisane w planie zarządzania danymi badawczymi.

Umowa określa ponadto zakres wymaganych metadanych, zarówno w odniesieniu do publikacji, jak i zestawów danych badawczych. Metadane powinny być udostępniane na licencji CC0 lub równoważnej oraz zgodnie z zasadami FAIR. Wymagane są informacje o autorze bądź autorach, tytule, dacie i miejscu publikacji bądź udostępnienia danych, źródle finansowania wraz z nazwą, akronimem i numerem grantu, zastosowanej licencji, trwałych identyfikatorach przypisanych publikacji, autorom oraz, jeżeli to możliwe, organizacjom i grantom. Według umowy ogłoszenia konkursowe mogą zawierać dodatkowe zapisy dotyczące otwartej nauki, np. zobowiązania w wyjątkowych sytuacjach zagrożenia publicznego. Ponadto, program ma w założeniu zachęcać do praktykowania otwartej nauki rozumianej jako podejście do procesu naukowego oparte na współpracy i rozpowszechnianiu wiedzy.

Szczegóły

Utworzono: 2021-03-26

Natalia Gruenpeter