Raport na temat czasopism diamentowych

W marcu 2021 r. opublikowany został raport na temat czasopism naukowych wydawanych w modelu diamentowym, czyli czasopism w pełni otwartych, które nie pobierają opłat ani od czytelników (za dostęp) ani od autorów (za publikację).

Raport opracowano na podstawie badań przeprowadzonych przez konsorcjum 10 organizacji na zlecenie Koalicji S i stowarzyszenia Science Europe. Celem było pogłębienie wiedzy na temat sposobu funkcjonowania czasopism diamentowych w różnych dyscyplinach, określenie stopnia ich zgodności z wymogami Planu S, a także sformułowanie rekomendacji oraz planu działań wspierających tego typu inicjatywy wydawnicze. Badanie rozpoczęło się w czerwcu 2020 roku, pół roku przed wdrożeniem Planu S oraz związanej z planem strategii zachowania praw autorskich.

Pierwsza część raportu zawiera informacje metodologiczne oraz najważniejsze ustalenia z badań dotyczące m.in. statusu prawnego i sposobu zarządzania czasopismami, polityki w zakresie praw i umów autorskich, publikowanych treści i towarzyszących im metadanych, standardów wydawniczych, kwestii technicznych, modeli finansowania, sposobów rozpowszechniania czasopism oraz stojących przed nimi wyzwań.

Ustalono, że na świecie działa około 29 000 czasopism diamentowych; często są to niewielkie czasopisma, odpowiadające na potrzeby rozmaitych społeczności badawczych. Prawie połowa wydawana jest w krajach europejskich, z czego ponad połowa w Europie Wschodniej. Pod wieloma względami sektor ten jest bardzo zróżnicowany wewnętrznie. Wiele czasopism z badanej grupy wciąż nie spełnia wymogów Planu S, m.in. w zakresie kwestii technicznych czy procedur publikacyjnych. Jedynie około 30% jest zarejestrowana w DOAJ (Directory of Open Access Journals), 37% korzysta z licencji CC BY, a około 55% nadaje publikowanym artykułom numery DOI. Większość nie posiada polityki długoterminowego przechowywania treści.

Pod względem ekonomicznym czasopisma tego typu w dużej mierze zależne są od zaangażowania i pracy wolontariuszy; niemal 90% wskazuje, że zależność tę można określić jako średnią lub wysoką. Ponadto, wydawcy i redaktorzy wskazywali różne formy finansowania swojej działalności, m.in. wsparcie rzeczowe, granty, finansowanie organizowane zbiorowo, darowizny czy składki członkowskie. Badanie wykazało, że 25% czasopism odnotowuje straty, a ponad 40% działa z bilansem zerowym. Niektóre nie monitorują na bieżąco swojego statusu finansowego i nie potrafią określić kosztów funkcjonowania z ubiegłego roku.

„Diamentowe czasopisma robią postępy i zmierzają w kierunku zgodności z Planem S, ale mimo wielu mocnych stron naukowych napotykają szereg wyzwań organizacyjnych. Muszą być lepiej zorganizowane, skoordynowane i finansowane, aby skuteczniej wspierać naukowców w rozpowszechnianiu ich prac” - czytamy w podsumowaniu na stronie Koalicji S.

W ramach prac nad raportem opracowano także szereg rekomendacji, które dotyczą obszarów wymagających dodatkowej pracy (np. w zakresie zwiększenia wydajności, usprawnienia współpracy czy szkoleń), głównych wyzwań stojących przed niekomercyjnymi czasopismami i platformami, a także zasad i mechanizmów ich finansowania. Rekomendacje kierowane są do różnych grup interesariuszy: instytucji finansujących badania naukowe, uniwersytetów i instytutów prowadzących badania, organizacji pozarządowych, takich jak stowarzyszenia i fundacje działające w obszarze nauki, a także organizacji dostarczających i rozwijających infrastrukturę oraz usługi, z których korzystają wydawcy. Rekomendacje sformułowano w pięciu kategoriach obejmujących techniczne wsparcie, zgodność z Planem S, rozwój potencjału, efektywność i zrównoważony rozwój. 

Szczegóły

Utworzono: 2021-04-23

Natalia Gruenpeter