Deklaracja barcelońska w sprawie otwartych informacji o badaniach

16 kwietnia 2024 r. opublikowana została Deklaracja barcelońska w sprawie otwartych informacji o badaniach (Barcelona Declaration on Open Research Information), opracowana przez grupę 25 ekspertów w dziedzinie informacji naukowej, reprezentujących organizacje prowadzące, finansujące i oceniające badania naukowe, a także dostawców infrastruktury badawczej.

Tłumaczenie na język polski jest dostępne na stronie barcelona-declaration.org/translations/.

Grupa spotkała się w listopadzie 2023 roku w Barcelonie podczas warsztatów prowadzonych przez Fundację SIRIS. Sygnatariuszami deklaracji są instytucje i organizacje z całego świata, m.in. EOSC Association, OpenAIRE, Crossref, DOAJ, a także uniwersytety i instytucje badawcze.

Prace grupy ekspertów koordynowali Bianca Kramer (Sesame Open Science), Cameron Neylon (Curtin Open Knowledge Initiative, Curtin University) oraz Ludo Waltman (Centre for Science and Technology Studies, Uniwersytet w Lejdzie).

Założenia ujęte w deklaracji:

1. domyślna otwartość wykorzystywanych i tworzonych informacji o badaniach;
2. współpraca z usługami i systemami umożliwiającymi zapewnienie otwartości informacji o badaniach i ją wspierającymi;
3. wsparcie zrównoważonego rozwoju i trwałości infrastruktur otwartych informacji o badaniach;
4. wsparcie wspólnotowych działań na rzecz przyspieszenia procesu osiągnięcia pełnej otwartości informacji o badaniach.

Przez informacje o badaniach (research information) należy rozumieć metadane związane z prowadzeniem badań i komunikacją na ich temat. Są to między innymi metadane bibliograficzne, takie jak tytuł, abstrakt, autorstwo, afiliacja autora, miejsce publikacji; metadane dotyczące oprogramowania badawczego, danych badawczych, próbek i narzędzi badawczych; informacje o finansowaniu; informacje o organizacjach i podmiotach badawczych. Przechowywane są one w bibliograficznych bazach danych, archiwach oprogramowania, repozytoriach danych i systemach typu CRIS (current research information systems).

Z kolei otwarte informacje o badaniach (open research information) należy rozumieć jako informacje, do których dostęp jest swobodny i które są wolne od ograniczeń dotyczących ich ponownego wykorzystania. Otwarte informacje o badaniach powinny również być zgodne z zasadami FAIR, czyli m.in. wykorzystywać standardowe protokoły i trwałe identyfikatory oraz wolne licencje, mieć udokumentowane pochodzenie, korzystać z infrastruktur zapewniających odpowiednią dostępność. Podobnie jak w wypadku danych badawczych, niektóre informacje nie powinny być udostępniane ze względów etycznych lub prawnych.

Jak wskazują autorzy deklaracji, podstawą procesów decyzyjnych w nauce są obecnie w coraz większym stopniu wskaźniki i wyniki analiz, dlatego rozwiązanie problemów związanych z zamkniętymi informacjami o badaniach powinno być traktowane priorytetowo. Istnieje wiele infrastruktur zamkniętych informacji o badaniach. Powszechnie znanymi przykładami są bazy Web of Science i Scopus, które w wielu krajach odgrywają istotną rolę w procesie oceny jakości działalności naukowej i alokacji zasobów. Bazy te gromadzą metadane publikacji naukowych, ale poważnie ograniczają możliwości ich wykorzystania oraz udostępniają je jedynie organizacjom ponoszącym wysokie koszty subskrypcji. Wskaźniki i wyniki analiz oparte na tych bazach (na przykład wskaźniki cytowań, statystyki publikacji, impact factor, rankingi uczelni itp.) nie są transparentne ani reprodukowalne.

Tymczasem decyzje powinny być podejmowane na podstawie otwartych informacji o badaniach, to jest informacji pozbawionych ograniczeń dotyczących dostępu do nich i ich ponownego wykorzystania. Infrastruktura otwartych informacji o badaniach powinna być zarządzania przez interesariuszy ze społeczności akademickiej.

„Znajdujemy się coraz bliżej punktu zwrotnego w procesie przejścia od zamkniętych do otwartych informacji o badaniach. Aby go osiągnąć, potrzebne są jednak bardziej skoordynowane działania. Dlatego wzywamy wszystkie organizacje, które prowadzą, finansują i oceniają badania, do wspierania transformacji w kierunku otwartości oraz do podpisania Deklaracji barcelońskiej w sprawie otwartych informacji o badaniach” — apelują twórcy dokumentu.

Szczegóły

Utworzono: 2024-05-14

Agnieszka Cybulska