Kto przyjął Plan S?

cOAlition S to aktualnie grupa 12 narodowych agencji finansujących badania naukowe, które łączą siły, aby przyspieszyć wprowadzenie otwartego dostępu do publikacji naukowych w Europie.

Nadrzędnym celem przyjętego przez koalicjantów Planu S jest otwarte udostępnianie publikacji już od stycznia 2020 roku. Zasadzie ogólnej towarzyszy dziesięć dodatkowych reguł, które określają m.in. status prawnoautorski publikacji, sprawę czasopism hybrydowych czy kwestie ustalania i monitorowania kryteriów otwartości czasopism i platform.

 Niemal wszystkie instytucje wydały w związku z tym komunikaty prasowe, które naświetlają idee, wartości i praktyki stojące za decyzją o przystąpieniu do koalicji w kontekście krajowych systemów komunikacji naukowej. Większość odwołuje się do tradycji wspierania ruchu open access bądź do przyjętej już wcześniej instytucjonalnej polityki otwartości, czasami ściśle związanej zasadami formułowanymi na poziomie krajowym, przez odpowiednie ministerstwa.

Francja, L'Agence Nationale de la Recherche (ANR)
We Francji akces do cOAlition S zgłosiła L'Agence Nationale de la Recherche (ANR), a przyjęcie Planu S nastąpiło krótko po ogłoszeniu - w lipcu tego roku - narodowego planu otwartej nauki. Dokument ten wskazuje trzy filary otwartej nauki: dostęp do publikacji, dostęp do ustrukturyzowanych danych badawczych oraz ogólne dążenie do wpisania się w zrównoważony system komunikacji naukowej, zarówno europejski, jak i międzynarodowy. Francuska agencja w pełni poparła także apel o zmianę sposobu ewaluacji dorobku naukowego zawarty w preambule do Planu S. W ślad za przyjęciem planu poszło zatem podpisanie DORA, czyli sformułowanej w San Francisco deklaracji dotyczącej ewaluacji naukowych osiągnięć. Zakłada ona odrzucenie wskaźników takich jak Journal Impact Factor oraz wskazuje na potrzebę wypracowania innych metod określania poziomu doskonałości naukowej, uwzględniających jakość badań, a nie prestiż samego czasopisma.

Holandia, Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO)
O związku pomiędzy promowaniem otwartego dostępu a zmianą sposobu ewaluacji osiągnięć naukowych czytamy również w komunikacie prasowym holenderskiej agencji. Stan Gielen, dyrektor Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO), zauważa, że o wartości badań naukowych decydować powinna treść, a nie liczba publikacji czy prestiż czasopisma. Gielen zapowiada także, że NWO wkrótce podpisze deklarację DORA. Polityka otwartości przyjęta przez holenderską agencję uwzględnia strategię sformułowaną na szczeblu krajowym. Rząd holenderski wyznaczył w tym zakresie precyzyjne cele: od 2020 roku wszystkie publikacje powstałe w wyniku badań finansowanych ze środków publicznych muszą być udostępniane w sposób otwarty, dlatego w warunkach przyznawania grantów NWO jest już postanowienie o tym, że dostęp do wyników badań ma być otwarty; co ważne - ten warunek powinien być spełniony już w momencie publikacji.

Irlandia, Science Foundation Ireland (SFI)
Nieco inaczej w tym kontekście wygląda sytuacja w Science Foundation Ireland (SFI), która zapowiada, że podejmie starania, aby warunki przyznawania grantów i kryteria oceny grantobiorców uwzględniały założenia Planu S. Irlandzka agencja może pochwalić się stosunkowo długą tradycją dbania o dostępność wyników badań, bo dokument zobowiązujący badaczy do deponowania publikacji w otwartych repozytoriach przyjęła już na początku 2009 roku. W świetle założeń Planu S będzie on jednak wymagał sporych zmian, ponieważ dotychczas gwarantował autorom wolność wyboru pierwszego miejsca publikacji i respektował umowy z przeniesieniem praw autorskich majątkowych na wydawcę czy stosowanie embargo.

Austria, FWF Der Wissenschaftsfonds (FWF)
W komunikacie prasowym FWF Der Wissenschaftsfonds (FWF) czytamy, że zarówno naukowcy, jak i grantodawcy mają zbiorowy obowiązek dbania o system naukowy jako całość oraz że aktualnie część społeczności naukowej oraz ogół społeczeństwa nie ma możliwości zapoznania się z wynikami wielu badań ze względu na płatny dostęp. Na stronie austriackiej agencji znaleźć można także politykę otwartości obowiązującą grantobiorców. Obejmuje ona cztery punkty: obowiązek zapewnienia otwartego dostępu do publikacji, obowiązek archiwizacji w repozytoriach, reguły finansowania publikacji w open access oraz określenie zasad udostępniania danych badawczych.

Wielka Brytania, UK Research and Innovation (UKRI)
W podobnym tonie sformułowany jest komunikat brytyjskiej agencji UK Research and Innovation (UKRI). Czytamy w nim, że otwartość i przejrzystość leżą u podstaw doskonałości naukowej i innowacji, natomiast swobodne dzielenie się wiedzą odbywa się z pożytkiem dla społeczności naukowej i osób korzystających z wyników badań, w tym biznesu, organizacji dobroczynnych i obywateli. Brytyjska agencja realizuje politykę otwartości, której pierwszą i nadrzędną zasadą jest wymóg szerokiego i otwartego udostępniania wyników badań tak szybko, jak to możliwe.

Norwegia, Norges forskningsråd (RCN)
Obszernie sprawę przyjęcia Planu S komentuje Norges forskningsråd (RCN), wskazując korzyści z otwartego dostępu, m.in. większą liczbę cytowań, ale i demokratyzację badań oraz poszerzanie kręgu osób czerpiących korzyści z nauki. John-Arne Røttingen, dyrektor naczelny norweskiej instytucji, podkreśla, że celem zawiązanej koalicji jest zmiana modelu publikowania i odejście od subskrypcji oraz płatnego dostępu.

Szwecja, Forskningsrådet för miljö, areella näringar och samhällsbyggande (FORMAS)
W komunikacie prasowym Forskningsrådet för miljö, areella näringar och samhällsbyggande (FORMAS) czytamy, że agencja już wcześniej zabiegała o to, aby wyniki badań finansowanych z publicznych środków były ogólnodostępne. Ingrid Petersson, dyrektor szwedzkiej instytucji, dostrzega potrzebę przyspieszenia procesu przejścia do systemu, w którym publikacja i wyniki badań są ogólnodostępne, dzięki czemu mogą służyć społeczeństwu i innym badaczom.

Luxemburg, Fonds National de la Recherche (FNR)
Również Fonds National de la Recherche (FNR) identyfikuje się jako zaangażowany rzecznik otwartego dostępu, a w notatce prasowej o przystąpieniu do koalicji powołuje się na swoją - przyjętą pod koniec 2016 roku - politykę otwartości. Agencja wymaga, aby naukowcy wybierali opcję publikacji open access (wyjątkiem są monografie), a na pokrycie opłat za publikacje w takim trybie (tzw. article processing charges) przeznaczona jest specjalna pula środków, czyli Open Access Fund.
 
Włochy, Istituto Nazionale di Fisica Nucleare (INFN)
We Włoszech do koalicji przystąpiła agencja specjalizująca się w obszarze fizyki nuklearnej - Istituto Nazionale di Fisica Nucleare (INFN). W komunikacie prasowym dotyczącym przyjęcia Planu S włoska instytucja podkreśla, że kontynuuje długą tradycję wspierania ruchu open access. Wcześniej, wspólnie z Europejską Organizacją Badań Jądrowych CERN, zaangażowana była w powstanie projektu SCOAP3, czyli dziedzinowego repozytorium fizyki cząstek elementarnych.

Słowenia, Javna agencija za raziskovalno dejavnost Republike Slovenije (ARRS)
W Słowenii przystąpienie do koalicji idzie w parze z realizacją narodowej strategii otwartego dostępu do publikacji naukowych i danych badawczych na lata 2015-2020. Wedle przyjętego przez rząd Słowenii dokumentu wydawcy czasopism otrzymujących publiczne środki powinni zapewnić otwarty dostęp do publikacji, natomiast wydawcy naukowych monografii powinni udostępniać pełne teksty natychmiast po publikacji i korzystać z wolnych licencji.

Polska, Narodowe Centrum Nauki (NCN)
Komentarz na temat udziału Narodowego Centrum Nauki w koalicji ukazał się w serwisie PAP - Nauka w Polsce. Dyrektor NCN prof. Zbigniew Błocki tłumaczył założenia inicjatywy: "Po pierwsze, chodzi o to, żeby wyniki wszystkich badań finansowanych z pieniędzy naszych agencji były dostępne publicznie. Po drugie natomiast chcemy przyjrzeć się kosztom, które są związane z wydawaniem prac naukowych - są one aktualnie w wielu przypadkach za duże. Zwłaszcza w tym obszarze chcielibyśmy zlikwidować nadużycia".

Finlandia, Suomen Akatemia
24 września, niemal trzy tygodnie po ogłoszeniu Planu S, do koalicji przystąpiła nowa instytucja. W komunikacie na temat tej decyzji Academy of Finland podkreśla, że Plan S musi być gruntownie przedyskutowany na poziomie narodowym i międzynarodowym, przede wszystkim w gronie społeczności naukowej. Przystąpienie Academy of Finland do koalicji zbiegło się w czasie ze stanowczym głosem rektorów fińskich uczelni, którzy poparli model otwartego dostępu do publikacji. To reakcja na negocjacje pomiędzy komercyjnymi wydawcami a fińskim konsorcjum zrzeszającym uniwersytety, biblioteki i jednostki badawcze.

Przegląd opinii o Planie S znajduje się pod linkiem.

Szczegóły

Utworzono: 2018-09-28

Natalia Gruenpeter