Plan działania na rzecz diamentowej drogi otwartego dostępu

Science Europe, Koalicja S, OPERAS i Narodowa Agencja Badań we Francji (Agence nationale de la recherche, ANR) zainicjowały plan działania na rzecz diamentowej drogi otwartego dostępu. Dokument określa priorytetowe działania, które mają zapewnić rozwój zrównoważonego i opartego na współpracy ekosystemu publikacji w modelu diamentowym. Celem jest ustalenie wspólnych zasad i standardów jakości z poszanowaniem różnorodności kulturowej, językowej i dziedzinowej, która uznana została za mocną stronę tego sektora.

Diamentowa droga otwartego dostępu to model, w którym wydawcy czasopism nie pobierają opłat ani za dostęp do publikacji (od czytelników), ani za publikację (od autorów artykułów). Wydawcy korzystający z tej drogi są najczęściej blisko związani z akademickimi instytucjami i społecznościami.

Plan działania obejmuje cztery obszary: poprawę efektywności, ujednolicenie standardów jakości, budowanie potencjału oraz wspieranie zrównoważonego rozwoju i stabilności.

Aktualnie wiele inicjatyw w ramach diamentowego modelu działa niezależnie od siebie. Plan zakłada poprawę efektywności i osiągnięcie korzyści skali dzięki ujednoliceniu standardów, zwiększeniu interoperacyjności i dostępności platform i czasopism, a także wzmacnianiu synergii pomiędzy inicjatywami o zbliżonym profilu dziedzinowym, geograficznym i językowym.

Wiele czasopism i platform stosuje różne praktyki mające na celu zapewnienie jakości. Aby poprawić jakość całego systemu, plan działania proponuje ujednolicenie standardów i najlepszych praktyk publikowania w otwartym dostępie w oparciu o rozwiązania stosowane i promowane przez organizacje takie jak Open Access Scholarly Publishers Association (OASPA), Directory of Open Access Journals (DOAJ), Confederation of Open Access Repositories (COAR), Committee on Publications Ethics (COPE), SPARC Europe i European Association of Science Editors (EASE).

W planie uwzględniono także 7 parametrów najistotniejszych dla diamentowego modelu otwartego dostępu:

• sposób finansowania i model biznesowy,
• efektywność usług i zapewnienie jakości,
• zarządzanie procesem wydawniczym i integralność naukowa,
• forma prawna, misja i sposób zarządzania,
• komunikacja i marketing,
• różnorodność, równość i inkluzywność, w tym wielojęzyczność i równość płci,
• stopień otwartości i zgodności z zasadami i praktykami otwartej nauki.

Plan uwzględnia ponadto budowanie potencjału poprzez wypracowanie narzędzi dla wydawców (m.in. materiałów szkoleniowych i informacyjnych), zaangażowanie wszystkich interesariuszy w proces wydawniczy, wypracowanie strategii komunikacji z badaczami oraz stworzenie centrum kompetencji w zakresie diamentowej drogi otwartego dostępu.

Ostatni wskazany w planie obszar obejmuje zrównoważony rozwój i stabilność działania. Wiele wydawnictw działających w modelu diamentowym finansowanych jest ze środków statutowych instytucji oraz różnorodnych dotacji. Plan zakłada poprawę stabilności m.in. poprzez wypracowanie odpowiednich struktur własności i zarządzania wydawnictwami czy stosowanie i promowanie odpowiedzialnych i przejrzystych praktyk związanych z kosztami administracyjnymi.

Plan działania wsparło już wiele organizacji z całego świata. Lista sygnatariuszy dostępna jest na stronie Science Europe. Niektóre elementy planu zostaną rozwinięte w ramach projektu “Developing Institutional Open Access Publishing Models to Advance Scholarly Communication” (DIAMAS; 2022–2025), który realizowany będzie w ramach Horyzontu Europa.

Plan oparty jest na rezultatach badań przeprowadzonych przez konsorcjum 10 organizacji na zlecenie Koalicji S i stowarzyszenia Science Europe. Ich rezultaty przedstawione zostały w opublikowanym w marcu 2021 r. raporcie na temat czasopism naukowych wydawanych w modelu diamentowym, o którym pisaliśmy w serwisie Otwarta Nauka.

Szczegóły

Utworzono: 2022-03-09

Natalia Gruenpeter