Ujednolicenie strategii działań na rzecz otwartego dostępu

14. Konferencja Open Access w Berlinie (3-4.12.2018) odbywała się w szczególnym momencie, który wedle jej organizatorów może zaowocować trwałymi zmianami w systemie komunikacji naukowej.

Otwarty dostęp do wyników badań jest aktualnie centralnym punktem wielu rozwijających się i zyskujących na znaczeniu inicjatyw, m.in. Planu S, przyjmowanego przez instytucje finansujące badania, czy prowadzonych w Europie i na świecie negocjacji z wydawcami, dotyczących modelu publikowania naukowego. Temat przewodni tegorocznej konferencji zapowiadał zintensyfikowanie podobnych przedsięwzięć oraz ujednolicenie strategii („Aligning strategies to enable open access”).

W konferencji brało udział 170 uczestników z 37 krajów. Byli wśród nich przedstawiciele instytucji naukowych, instytucji finansujących badania, bibliotek akademickich czy towarzystw naukowych.

Szczegóły

Utworzono: 2018-12-11

Uczciwa konkurencja na rynku czasopism naukowych

Europejskie Stowarzyszenie Uniwersytetów (EUA), zrzeszające ponad 800 uczelni z całej Europy, upomina się o przejrzystość i uczciwą konkurencję na rynku publikacji akademickich. 26 października stowarzyszenie przyjęło oficjalne stanowisko w tej sprawie, a kilka dni później skierowało otwarty list do Margrethe Vestager, unijnej Komisarz ds. Konkurencji. Ma on charakter nieformalnej skargi z prośbą o analizę aktualnej sytuacji i praktyk wydawniczych w sektorze publikacji naukowych.
Niepokój EUA wzbudza m.in. rosnąca koncentracja w branży. Ponad połowa rynku wydawnictw akademickich jest w rękach zaledwie 5 firm: RELX (dawniej Reed-Elsevier), Taylor & Francis, Wiley-Blackwell, Springer Nature i SAGE. Sygnatariusze listu zauważają ponadto, że postęp technologiczny nie przekłada się na zmniejszenie cen usług wydawniczych, co jest istotnym argumentem w dyskusji na temat dysponowania środkami publicznymi. „Każdego roku europejskie uniwersytety wydają, według ostrożnych szacunków, setki milionów euro na dostęp do wyników badań i publikacji, aby naukowcy mogli uzyskać informacje zdobyte i wytworzone przez nich samych oraz przez kolegów i koleżanki z innych uczelni” - czytamy w załączniku do listu. Inne zastrzeżenia wysuwane przez EUA dotyczą m.in. rygorystycznych klauzul poufności w umowach skutkujących brakiem przejrzystości w zakresie kosztów oraz wyraźnej asymetrii sił w negocjacjach pomiędzy jednostkami naukowymi a wydawcami, dodatkowo pogłębianej przez uzależnienie od dostawców produktów naukowych.

Szczegóły

Utworzono: 2018-11-30

Natalia Gruenpeter

Jak wdrażany będzie Plan S?

Znamy już szczegółowe wytyczne w zakresie wdrażania Planu S, który przyjęło 16 instytucji i fundacji finansujących badania naukowe, w tym Narodowe Centrum Nauki. Celem wspieranej przez Komisję Europejską inicjatywy jest otwarte udostępnianie publikacji naukowych od początku 2020 roku.

W opublikowanym dokumencie rozwinięte zostały zasady szczegółowe, określające zgodność praktyk publikacji z Planem S m.in. w zakresie praw autorskich i licencji, warunków finansowania publikacji w otwartym dostępie czy funkcjonowania czasopism i platform.

Plan S zakłada natychmiastowe udostępnianie publikacji naukowych na wolnych licencjach pozwalających na ponowne wykorzystanie treści w dowolnym celu, także komercyjnym. Zalecane są licencje Creative Commons, a wymaganą licencją dla artykułów naukowych jest CC BY 4.0 (Uznanie autorstwa). Publikacje mają być dostępne w czasopismach i na platformach zgodnych z wytycznymi, czyli m.in. zapewniających możliwość czytania i pobierania treści bez żadnych przeszkód, zarejestrowanych w DOAJ, pozwalających autorom na korzystanie z wolnych licencji, gwarantujących rzetelny proces recenzowania, zgodny ze standardami etycznymi COPE. Określone zostały ponadto zasady deponowania publikacji w otwartych repozytoriach, które również muszą spełniać szereg warunków, m.in. mają być zarejestrowane w OpenDOAR. Artykuły powinny zostać zdeponowane i natychmiast udostępnione na licencji CC BY w wersji po recenzji (Author’s Accepted Manuscript lub Version of Record). 

Szczegóły

Utworzono: 2018-11-28

Natalia Gruenpeter

Open Data Directive

Przybliża się perspektywa zobowiązania wszystkich państw członkowskich UE do wprowadzenia polityk otwartego dostępu do danych badawczych. 7 listopada Rada UE uzgodniła poprawiony tekst nowej dyrektywy o dostępie do danych publicznych, zmieniając przy okazji jej nazwę na Open Data Directive. Dyrektywa rozszerzy zakres dotychczasowych przepisów o ponownym wykorzystaniu informacji sektora publicznego, obejmując nimi także dane badawcze. Uzasadnione jest to tym, że „otwarty dostęp pomaga podnosić jakość, redukuje niepotrzebne dublowanie badań, przyspiesza proces badawczy, zwalcza nieuczciwe zachowania w nauce, a także w ogólności wspiera rozwój gospodarczy i innowacje” (motyw 23).

Obowiązkowe polityki otwartego dostępu

Zgodnie z obecnym kształtem projektu, państwa członkowskie będą musiały wprowadzić krajowe polityki otwartego dostępu oraz podjąć stosowne działania w celu otwartego udostępnienia danych badawczych, które zostały zgromadzone dzięki środkom publicznym. Polityki te mają być skierowane do organizacji prowadzących badania oraz do agencji finansujących.

W art. 2 pkt 7 projektu znajduje się definicja danych badawczych. Za dane badawcze uznaje wszystkie treści w postaci cyfrowej, inne niż publikacje naukowe, które zostały zebrane lub wytworzone w toku prowadzenia badań naukowych i zostały wykorzystane jako dowód w procesie badawczym, albo są powszechnie w społeczności akademickiej uznawane za niezbędne do sprawdzenia poprawności ustaleń i wyników badań.

Szczegóły

Utworzono: 2018-11-20

Michał Starczewski