Konsultacje UNESCO ws. otwartej nauki

Do 15 czerwca 2020 r. wypełnić można ankietę dotyczącą otwartej nauki, która jest elementem globalnych konsultacji prowadzonych przez UNESCO. Ich celem jest wypracowanie odpowiednich rekomendacji poprzez określenie „wspólnych wartości i zasad otwartej nauki oraz wskazanie konkretnych działań na rzecz otwartego dostępu i otwartych danych, z uwzględnieniem propozycji mających zbliżyć obywateli do nauki oraz zobowiązań w zakresie lepszej dystrybucji i produkcji nauki na świecie”. Do wypełnienia ankiety UNESCO zachęca w szczególności badaczy, wydawców, decydentów kształtujących politykę naukową i innych interesariuszy zainteresowanych otwartą nauką bądż zaangażowanych w pracę na jej rzecz. Ankieta dostępna jest w języku angielskim, francuskim i hiszpańskim.

UNESCO organizuje także serię konsultacji regionalnych, które ze względu na pandemię COVID-19 odbędą się online. Zgodnie z opublikowanym kalendarzem spotkanie dotyczące krajów Europy Wschodniej odbedzie się 30 września 2020 r. Rekomendacje mają zostać przyjęte przez kraje członkowskie UNESCO w 2021 roku.

Czasopisma transformacyjne w Planie S

Koalicja S opublikowała wytyczne dot. czasopism transformacyjnych, czyli czasopism subskrypcyjnych i hybrydowych, których wydawcy deklarują wprowadzenie pełnego otwartego dostępu do publikacji. Zgodnie z Planem S czasopismo transformacyjne powinno stopniowo zwiększać udział treści w otwartym dostępie oraz zrównywać przychody z subskrypcji z opłatami za usługi wydawnicze, aby uniknąć podwójnych płatności.

Aktualne wytyczne wypracowane zostały w toku publicznych konsultacji prowadzonych na przełomie 2019 i 2020 roku, w których udział wzięli m.in. przedstawiciele komercyjnych wydawnictw, wydawnictw towarzystw naukowych i bibliotek. W ich wyniku zmieniono próg, którego przekroczenie zobowiązuje wydawcę do wprowadzenia pełnego otwartego dostępu (z 50% na 75%) oraz usunięto termin całkowitej transformacji, który wcześniej wyznaczony został na koniec 2024 roku. Kolejna istotna zmiana dotyczy udziału artykułów publikowanych w otwartym dostępie - czasopismo transformacyjne będzie musiało wykazać roczny przyrost udziału otwartych treści na poziomie 5% wartości bezwzględnej i co najmniej 15% wartości względnej. Uproszczono ponadto dodatkowe wymogi i usunięto zalecane dodatkowe kryteria. Na stronie cOAlition S dostępny jest już formularz rejestracyjny, który należy wypełnić, aby ubiegać się o status czasopisma transformacyjnego. 

Czasopisma transformacyjne to jeden z trzech mechanizmów transformacyjnych wskazanych w dokumencie regulującym zasady i sposób implementacji Planu S, zgodnie z którym do końca grudnia 2024 roku koalicjanci mogą wspierać finansowo publikowanie w otwartym dostępie w ramach mechanizmów transformacyjnych. Stanowisko cOAlition S wobec różnych mechanizmów transformacyjnych rozwinięte zostało na stronie z najczęściej zadawanymi pytaniami

Zalecenia‌ ‌Komisji‌ ‌Europejskiej‌ ‌dot. ‌badań‌ ‌nad‌ ‌koronawirusem‌

W odpowiedzi na pandemię koronawirusa Komisja Europejska opracowała wytyczne w zakresie otwartego dostępu do wyników badań prowadzonych w ramach programu Horyzont 2020. Opublikowane 24 kwietnia 2020 r. zalecenia dotyczą zarówno projektów, które w bezpośredni sposób rozwijają badania nad koronawirusem, jak i tych, które w jakikolwiek sposób mogą przyczynić się do rozwiązania kryzysu wywołanego przez pandemię. Komisja Europejska zachęca do wdrażania rozwiązań, które wykraczają poza wymogi sformułowane w umowie grantowej, m.in. do uwzględnienia deklaracji dotyczącej otwartego udostępniania danych w sytuacjach zagrożenia zdrowia publicznego przyjętej przez Wellcome Trust.

Dokument zawiera szczegółowe zalecenia, które dotyczą publikacji naukowych i danych badawczych. Obejmują one m.in.

  • otwarte udostępnianie publikacji naukowych na licencji CC BY lub podobnej poprzez deponowanie ich w repozytorium (bez embarga czasowego),
  • otwarte udostępnianie rezultatów badań poprzez z serwisy z preprintami lub platformy wydawnicze jeszcze przed recenzją,
  • otwarte udostępnianie danych badawczych na licencji CC BY, CC0 lub podobnych,
  • wypracowanie zasad dostępu do danych badawczych w sytuacjach, kiedy nie mogą być one udostępniane w sposób otwarty, zgodnie z zasadą „as open as possible as closed as necessary”
  • odpowiednie opracowanie metadanych publikacji i zestawów danych badawczych oraz otwarte udostępnianie metadanych na licencji CC0 lub podobnej.

Ponadto, zalecane jest dołączanie do publikacji i zestawów danych badawczych informacji na temat wszelkich innych rezultatów badań lub narzędzi potrzebnych do weryfikacji ich poprawności lub do ich ponownego wykorzystania, a także otwarte udostępnianie wszelkich danych, które nie były wykorzystane w publikacji, ale mogą być przydatne dla innych badaczy, np. protokołów i standardów wykorzystywanych podczas zbierania danych. W dokumencie podkreśla się znaczenie zasad FAIR w zarządzaniu wszystkimi wynikami badań, aby umożliwić ich ponowne wykorzystanie w przyszłości i wspierać ich łączenie z dalszymi badaniami nad COVID19 i SARS-CoV-2.

Raport na temat danych potrzebnych do określenia zgodności z Planem S

W lutym 2020 r. firma konsultingowa Delta Think opublikowała niezależny raport zamówiony przez Jisc i finansowany przez Science Europe w imieniu cOAlition S. Dokument zatytułowany "Data Needed to Identify Plan S Compliance”" podsumowuje wyniki badania mającego na celu określenie danych potrzebnych do identyfikacji wydawców spełniających wszystkie wymogi Planu S, wskazanie sposobów ustalania wiarygodności źródeł danych oraz opracowanie wytycznych dotyczących różnych metod i wskaźników ustalania zgodności z Planem S.

Określenie zgodności miejsc publikacji z Planem S wymagało identyfikacji i analizy wielu źródeł danych oraz różnych dróg zapewnienia tej zgodności, a następnie opracowania „recepty”, czyli algorytmu lub serii logicznych kroków pozwalających na połączenie zidentyfikowanych punktów. Plan badania obejmował w związku z tym również:

  • określenie obowiązkowych i zalecanych wymogów oraz wyszczególnienie niezbędnych źródeł danych dla wszystkich trzech sposobów zapewnienia zgodności z Planem S (publikacji w otwartych czasopismach i na otwartych platformach wydawniczych, deponowania w repozytoriach oraz publikacji w czasopismach objętych mechanizmami transformacyjnymi);
  • uwzględnienie kwestii przechowywania, rzetelności, trafności i aktualności źródeł danych, a także warunków wykorzystania, trwałości, ochrony prywatności i innych powiązanych czynników;
  • przedstawienie rekomendacji ws. kolejnych kroków dotyczących specyfikacji danych;
  • identyfikację rocznych strategii uzupełnienia lub ograniczenia luk lub innych braków danych i oszacowania powiązanych ryzyk i kosztów;
  • walidację uzyskanych wyników w małej grupie ekspertów.

W raporcie podkreślono, że wymogi wobec niezbędnych danych dla poszczególnych miejsc publikacji powinny dopuszczać różne poziomy szczegółowości.

Otwarta nauka w walce z pandemią koronawirusa SARS-CoV-2

Pandemia wywołana przez szybkie rozprzestrzenianie się koronawirusa SARS-CoV-2 skłania do uważnego przyjrzenia się otwartemu modelowi komunikacji naukowej. Zapewnia on łatwą i szybką wymianę informacji, a co za tym idzie zwiększa tempo badań nad szczepionkami, lekami czy innymi rozwiązaniami, które umożliwiają ochronę życia i zdrowia ludzi, a także spowolnienie pandemii bądź zniwelowanie jej skutków. Naukowcy dzielą się wynikami badań z niespotykaną dotąd prędkością, korzystając m.in. z otwartych repozytoriów danych badawczych czy serwisów służących do udostępniania preprintów, czyli wstępnych wersji publikacji, które nie zostały jeszcze zrecenzowane. W reakcji na sytuację zagrożenia dla zdrowia publicznego Wellcome Trust zainicjował porozumienie w sprawie otwartego udostępniania wyników badań, do którego przystąpiło już ponad 100 instytucji z całego świata: uniwersytetów, organizacji prowadzących i finansujących badania naukowe oraz wydawców czasopism naukowych.

Poniżej zebraliśmy artykuły, które podejmują temat otwartej komunikacji naukowej w kontekście pandemii wywołanej przez koronawirusa SARS-Cov-2. 

Coronavirus and Ebola: could open access medical research find a cure? - Rachael Pells, The Guardian, 22.01.2020

Scientists are unraveling the Chinese coronavirus with unprecedented speed and openness, Carolyn Y. Johnson, Washington Post, 24.01.2020

'We're opening everything': Scientists share coronavirus data in unprecedented way to contain, treat disease, Kelly Crowe, Canadian Broadcasting Centre, 01.02.2020

‘A completely new culture of doing research.’ Coronavirus outbreak changes how scientists communicate, Kai Kupferschmidt, Science, 26.02.2020

Column: COVID-19 could kill the for-profit science publishing model. That would be a good thing, Michael Hiltzik, Los Angeles Times, 03.03.2020

Additional information